Кусимова, Тансылу Хажимовна

Кусимова Тансылу Хажимовна(башк. Кусимова Таңһылыу Хажим ҡыҙы; 1927 январьның 30(1927-01-30), Аскарово[d], Башкирская Автономная Советская Социалистическая Республика[d]1999, Уфа) — лингвист-тюрколог, антропонимист; башкир филология специализи. Филология эртеминиң кандидады, орус-башкир, башкир-орус словарьларның автор-тургузукчузу. Башкортостан Республиканың культураның алдарлыг ажылдакчызы[1].

Тансылу Хажимовна Кусимова

башк. Кусимова Таңһылыу Хажим ҡыҙы

Төрүттүнген хүнү 1927 январьның 30(1927-01-30)
Мөчээн хүнү 1999

Намдары эдер

Тансылу Кусимова 1927 чылдың январь 30-де Башкир АССР-ниң Тамьян-Катай кантонда (бо үеде — Абзелиловский район Башкортостан Республиказынга) Аскарово деп көдээ суурга хөй уруглуг өг-бүлеге төрүттүнген. Абзелилов районнуң Аскаровскунуң ортумак школазын дооскан. Стерлитамак башкы институдун дооскан соонда Башкир АССР-ниң Зилаир районунга башкылап ажылдап турган.

1950 чылдарда, К. А. Тимирязева аттыг Башкир күрүне педагогика институдун дооскан соонда, ССРЭ-ниң Урал килдис эртем Академия Башкир эртем төвүнүң төөгү, дыл база чогаал Институдунуң биче эртем ажылдакчызы ажылынче кирген .

Офицер Адгам Искужинге ашакка барган база өг-бүле байдалдары-биле элээн каш үеде республикадан чоруй барган. 1961 чылда өг-бүле Уфаже ээп келген, элээн каш чылдарда Тансылу Хажимовна № 1 дугаар школа-интернатка кижизидикчилеп ажылдап турган. Өөреникчилер ону эки база эвилең педагог сактып алганнар, Кусимова оларны бодунуң мурнунга бедик сорулгалар салып алыр база оларны чедип алыр өөредип турган. Ол дугайында бодунуң сактыышкыннарында поэтесса Расима Ураксина бижип турар[2]. Бодунуң чуртталгазын башкир дылды ханы улам өөренииринге тураскаадыр чүткүлдүг база катап Т.Кусимованы төөгү, дыл база чогаал Институдунга эккелген, ол чуртталгазының төнчүзүнге чедир ажылдаан.

Тансылу Хажимовна эртемденнер аразынга башкир антропонимнер өөрениринге пионер турган. Материалды ханы өөрениирин Кусимовага диссертациязын чедиишкинниг камгалаан арганы берген темазы «Из истории личных имен башкир» филология эртеминиң кандидады эртем чадазы алыры-биле киирген.

Тансылу Кусимовага делгем билдингирни ооң ному «Башҡорт исемдәре» («Башкирские имена») эккелген, Башкирским книжным издательством 1976 чылда үндүрген. Ном дүрген тараан, номчукчулар негеп турган, база 1982,1991, 2000 чылдарда немелделер-биле катап үндүрүп турган[3]. Тансылу Кусимова бодунуң номунга бадыткаан:

Имя человека должно соответствовать духу времени, вместе с тем отражать богатые традиции своего народа.

Тансылу Кусимова 1999 чылда Уфага аар аарыгдан чок болган.

Эртем ажыл-чорудулгазы эдер

Тансылу Кусимова башкир антропонимнер шинчилеп кылып турган, ол кабинет ажылындан кызыгаарлаваан, бодунуң түңнел шинчилелдерин солун номчукчулары база журналдар-биле үлежиип турган.

Өске лингвисттер-биле командага — ийи томнуг «Башкир дылдың словары» словарь тургузуп («Башҡорт теленең һүҙлеге»,1993), орус-башкир, башкир-орус база өске словарьларны хөй чылдар ажылдап турган.

Эртем ажылдары эдер

  • Словарь башкирского языка (Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томда. М., «Русский язык», 1993 (авторҙаш);
  • Башкирские имена (Башҡорт исемдәре. Өфө, 1976);
  • Башкирские имена (Башҡорт исемдәре. Өфө, 1982);
  • Исемдәр донъяһында. Өфө, 1992;
  • Башкирские имена (Башҡорт исемдәре. Өфө, 2000 ,авторҙаш);
  • Башкирские имена (Башҡорт исемдәре. Өфө, 2006 ,авторҙаш).

Хүндүлүг аттары эдер

  • Башкортостан Республиканың алдарлыг ажылдакчызы.

Өг-бүлези эдер

  • Ашаа — музыкант-кураист, педагог, Башкортостан Республиканың алдарлыг ажылдакчызы Адигам Искужин[4] (ооң адын Уфа хоорайның № 9 дугаар музыка школазынга тывыскан).

Угбазы — Альбина Исхакова, Башкортостанда билдингир хөй-ниити ажылдакчызы.

Демдеглелдер эдер

Шөлүглер эдер

  • Әхмәр Ғүмәр-Үтәбай. Ҡурайсылар ҡартатаһы — Әҙһәм Динислам улы Исҡужин. // Киске Өфө. 6 февраль, 2018 (Дедушка кураистов Адигам Динисламович Искужин).
  • Рәсимә Ураҡсина. Зиһендәрҙе таңдай нурланы. // Башҡортостан. 31 ғинуар, 2014 (Осветила наши умы как утренняя заря).