Кежээки тыва оюннар

Шаандан тура бистиң өгбелеривис кышкы узун кежээлерде, дең чырыынга ойнап - хөглээри, боттарын чалгааратпас оюн - тоглаалары хөй турган. Аңаа аалдың улуг-бичии улустары шупту киржир турган. Ындыг болгаш салгалдар аразында харылзаа дыка быжыг турган. Улуг улус уругларынга боттарының билири оюннарын болгаш, аас-чогаалдың чүзүн-бүрүн хевирлерин шуут дорт дамчыдып бээр чаагай чаңчылдыг турганы ол-дур.

Амгы үеде салгалдар аразында харылзаа дыка-ла ырап, улуг улус-биле ажы-төлүнүң аразында харылзаазы дыка-ла чидип бар чыдар. Уруглары-биле кады бир-ле чүвени кылып, сеткилинден чугаалажыр үе көңгүс эвээжээн. Кежээ болурга-ла, улус улус телевизор мурнунга олуруптар(чыдыптар), а уруглары компьютер мурнунга олурупкаш, орай дүнеге чедир оон турбас апарган. Улуг улустуң сонуургалын төнчү чок сериалдар долузу-биле эжелеп алган, а уруглары ону сонуургавас болгаш, оларның сонуургалдары көңгүс өске. Ооң соонда, ажы-төлүнүң сагыш-сеткилинде чүү дойлуп чоруур дугайында сонуургалдан, көрүп турары хөй санныг сериалдарында маадырларның салым-чолу дээш сагыжы аарып, уламчызын четтикпейн манап чоруурлар.

Мен бодаарымга, шагда телевизор-даа, компьютер-даа чок турган шагда амыдырал дыка-ла солун турган деп бодаар мен. Кижилер аразында сагыш-сеткилинден чугаалажып, кады шайлап, хөөрежип, боттарының дугайында дыка эки билчир турган. Ындыг быжыг чоок чораанындан, кады аалга херек ужурлуг ажылдарны, малын кадарып, суглап, ыяштап дээш, амыдыралынга херек ажылдарны аалдың улузу шупту деңге кылыр турганында. Оюн-тоглаазын безин хар-назынга чарып, оларны ылгавас турган.Улуг кырган-авай-даа, бичии уйнуу-даа деңге чижип ойнаар турган.

Оюннардан - кажык-биле янзы-бүрү хевирлерниң оюннары, даалылаар, шыдыраалаар, чинчи чажыржыр дээш оон-даа өске дыка солун оюннарны өг иштинге ойнаар турган. Ойнаарындан аңгыда, тывызыктажып, кожамыктап, ырлажып, дүрген-чугаалажып, бот-боттарынга коргунчуг чугаалар чугаалажып, азы болза тоолдажып тура кежээлеп турган дээрге, амыдырал дыка солун турган - дыр деп бодаар мен.

• 
  Кажык
• 
  Амгы үеде кажыктар янзы-бүрү өңнерлиг
• 
  Кажыктарны куб чигир-биле деңнеп көргүскени

Мен бодум безин бичии чораан үелеримде, аалга кежээ када даалылап, шыдыраалап, көзерлеп, солун чугаалажып тура кежээлээр турганын дыка эки сактыр - дыр мен. Чаңгыс көзерниң безин дыка хөй хевирлерин кежээ дургу ойнап четтикпес, ынчангаш, улаштыр дараазында кежээ уламчылаар кылдыр соксадып - даа алыр чүве. А коргунчуг чугаалар чугаалажырга суг дыка солун. “Кижи чиирлер”, “хан сорарлар”, “дирлип келген өлген кижилер”, аза - буктар дугайында дээш баар - ла чүве болгай. Бичии кижи ону дыңнап алгаш, дүне удуп чадап, бичии - ле дааш - шимээн дыңнааш, сырбаңайнып чыда хонар. Кандыг - даа “ужас” дээр кинолардан артык турган. Бо коргунчуг чугааларны дыка оожум чугаалап турган кижи, хенертен “бо келди” суг дээрге, шупту алгырып - кышкыржы бээр. Кортканындан ыглап турар кижи - даа бар. Бо дээрге, база - ла чоннуң төнчү чок тывынгыр аас - чогаалының хевирлери ол хире хөй, бай - байлак дээрзин херечилеп турар. А дыка солун аас - чогаал - “чалчыжар” деп чүве дыңнаан силер бе? Бо дээрге, дыка солун чүве - дир бо. Чалчык кижи дээрге, бир - ле уран - чаяалгалыг кижи - дир. Элээр тургаш көргенин сагыжынга шыгжап алгаш, оон бичии арага ижиптер болза, ооң шупту чогаадыкчы талантызы оттуп кээр. Бир көргенин, бир дыңнаанын черле утпас, ооң шуптузун сактып тургаш чалчыттынар. Ол аразында одай аарак кожамыктай суг каап турар болдур ийиин. Улуска хомудаан сеткилин негеп алыр дээш, ооң чугаазының чечени шуут кайгамчык апаар. Элээрде ооң шуугап турганын кым - даа эки билбес, оожум - томаанныг кижилер суг чалчыттына бээрге, дыка - ла чаптанчыг боор чүве. Кожамыктарында чалчып турар кижизиниң дугайында шупту сөглексээн бодалдарын киирген ханы уткалыг болур.

Дөзү

• Вк.ком, Ниитилел "Төрээн Тывам", 272 дугаар бижик.