Караң көрнүр Ванга эне

"Караң көрнүр" Ванга эне

1911 чылдың январь 31-де Болгарияның Петрич хоорайга төрүттүнген уругнуң адын Вангелия Пандева деп адаан. Шаа барып бичии уруг бүгү делегейге билдингир ат-сураглыг Ванга эне апаар дээрзин ада-иези кайыын билген боор. Эш-өөрүнүң аразынга ойнап-хөглеп, өзүп кел чораан. Бир катап Ванга улуг казыргы хатка таварткан: черден каш-каш метр бедикче улуг хат уругну бөөлдеп алгаш, ырадыыр апарган. Ачазы уруун арай боорда тып алган. Ванганың карактарынче довурак-доозун хөйү-биле киргенинден, уруг чүнү-даа көрбестээн. Ол эрткен хай-халап Вангага чүвени өттүр көрүп, баш удур билир салым-чаяанны хайырлаан. Эгезинде он хар чаа ажып турар бичии уруг чоок кижилерингеазы кожаларынга оларның-биле чүү болурун чугаалап берип эгелээн. Чогум ооң өттүр көөр салым-чаяаны үжен харлыында четчип бышкаш, чүгле төрээн хоорайы-биле кызыгаарлаттынмайн, Болгарияга, Россияга, харын-даа бүгү делегейге чүү болурун баш удур чугаалап, кичээндирип турар болу берген.

Кижилер, болуушкуннар дугайында медээлерни Ванга кайыын ап турарын билип алыксаар улус-ла хөй. Караа көрбес энениң чугаазы-биле алырга, улустуң эккелген чигирин суйбааш, ол кижи дугайында эки-багай чүүлдерни билип каар,а ооң салган айтырыынга харыыны кандыг-ла бир көзүлбес күштер ооң кулаанга чугаалап берип турарын ол үргүлчү айтып чораан. Бо-ла бүгү бүзүрексенчиг эвес хуулгаазыннар чүгле бурганның ачызында болуп турарын онзагайлавышаан, улус хүлээп алырындан шылай бергеш, сагыш-сеткил арыглаарда, бурганга чүдүп, хүрээ баар хүннү черле эртирбес турган.

Чурттуң удуртукчузунуң доктаалы-биле Вангага ай санында шалың акшазын бээр, доктаамал кады чоруур камгалакчыларны база ону сөөртүүр чычаанны быжыглаан. Ооң кайгамчык салым-чаяанынга бүзүревес, харын-даа хартаачы шивишкин деп санап турар улус база турган.

Чүвени баш удур билип каар чаяанны ыдыктыг Иоанн Златоуст көстүп келгеш, аңаа ужурашкаш белекке берген деп, Ванга чугаалаан. Кирип келген кижи бүрүзүнүң кажан, каяа, канчаар чок апаарын өттүр көрүптер турган. Дүне соңга ындында сүнезиннерниң "оочурда турган бо кижини хүлээп ал" дээн үннеринден ол удуп шыдавас турган. "Кижилер оларны кандыг берге, коргунчуг чүүлдер манап турарын баш буруңгаар билир турган болза, чурттаар хөңнү чок апаар ийик" деп, ол бир катап чугаалан. Кижилерниң ажыг-шүжүүн, аарыгларын, бергелерин бодунга чоокка көрүп, дузазын көргүзүп, эдип тура, ол дүнелерде бурганга чалбарып, өттүр көөр чаяанны дедир ап аарын дилеп, чанныр чораан. Бо бүгү ховар көстүп көрбээн, тайылбырлап, ужур-чөвүн тыппас онзагай салымныг болгар херээжен бодунга болгаш чоок кижилеринге улуг аарыг азы өлүм кээрге ону эдип, өскертип шыдавазын чажырбайн чугаалаар.Ванга өлүрүнүң бертинде 8-9 чыл болгаш Францияга өскелерге дөмей эвес өттүр көөр чаяанныг бичии уруг төрүттүнүп келирин айыткан. Улуг энениң 100 харлаан оюнда Ванганы дөзээн салым-чаяанныг уруг бары шын болган.

Дөзү

Маспык-оол Г. "Караң көрнүр" Ванга эне./Тыва солун, №29.- август 25, 2011 чыл