Инфракызыл херелдениишкин

Инфракызыл херелдениишкин — көскү чырыктың кызыл (чалгыының узуну λ = 0,74 мкм база удаа-дараазы 430 ТГц) төнчүзүнден микрочалгыглыг радиохерелдениишкинниң (λ ~ 1—2 мм, удаа-дараазы 300 ГГц) аразында спектралдыг черни эжелеп турар электромагниттиг херелдениишкин[1].

Ыттың инфракызыл херелдениишкинге алдынган чуруу

Инфракызыл херелдениишкин Хүннүң херелдениишкининиң 50 хуузу болуп турар.

Ажыткан болгаш ниити характеристиказы эдер

 
Гершельдиң экспериментизи

Инфракызыл херелдениишкинни 1800 чылда англи астрономом У. Гершель ажыткан. Хүннү шинчилеп тургаш, ону хайгаарап турган херекселиниң изиирин намдадыр арга дилеп турган. Термометр дузазы-биле көскү спектрниң аңгы-аңгы черлериниң кылдыныгларын тодарадып тургаш, Гершель «э чылыг» кезекти кып кызыл өңнуң артында чыдарын эскерип каан. Ол шинчилел инфракызыл херелдениишкинниң шинчилелиниң эгези болган.

Эгезинде инфракызыл херелдениишкинниң үндезини кылдыр чүгле кызыдыр изидип каан телолар азы газтарда электрилиг разрядтар турган. Ам кадыг телоларга азы молекулалыг газтыг лазерлерге үндезилээн бо шагның чаа инфракызыл херелдениишкинниң үндезиннерин ажыглап турар апарган. Оларның удаа-дараазын аай-дедир өйлеп ап болур.

Инфракызыл херелдениишкинниң диапазоннары эдер

CIE схема эдер

Чырыдыышкынның делегей чергелиг комиссиязы (англ. International Commission on Illumination) инфракызыл херелдениишкинни дараазында үш бөлүкке чарарын сүмелеп турар[2]:

  • IR-A: 700 нм — 1400 нм (0,7 мкм — 1,4 мкм)
  • IR-B: 1400 нм — 3000 нм (1,4 мкм — 3 мкм)
  • IR-C: 3000 нм — 1 мм (3 мкм — 1000 мкм)

ISO 20473 схема эдер

Делегей чергелиг стандартизация организациязы дараазында схеманы сүмелеп турар:

Ады Хурааңгайы Чалгыгның узуну
Чоокку инфракызыл диапазон NIR 0,78—3 мкм
Ортумак инфракызыл диапазон MIR 3—50 мкм
Ыраккы инфракызыл диапазон FIR 50—1000 мкм

Астрономиктиг схема эдер

Астрономнар инфракызыл спектрни дараазында арга-биле чарып турар[3]:

Ады Хурааңгайы Чалгыгның узуну
Чоокку инфракызыл диапазон NIR (0.7…1) — 5 мкм
Ортумак инфракызыл диапазон MIR 5 — (25…40) мкм
Ыраккы инфракызыл диапазон FIR (25…40) — (200…350) мкм

Инфракызыл көрүлге эдер

Кижиниң болгаш өске приматтарның караа инфракызыл херелдениишкинни көрүп шыдавас болур, ынчалза-даа кезек биологтуг хевирлер көрүлде органнары-биле инфракызыл херелдениишкинни көрүп шыдаар болуп турар. Чижээлээрге, чамдык чыланнарның караа инфракызыл диапазонда көрүп турар болганы-биле дүне када чылыг ханныг амытаннарже аңнап болур. Курт-кымыскаяктар аразында ыргак-сээктер инфракызыл диапазонда көрүп турар, ооң ачызында олар амытаннарның мага-бодунда дамырлыг черлерни көрүп каар магаттыг болуп турар.

Ажыглалы эдер

Дүне көөр херексел эдер

Көзүлбес инфракызыл чурукту көскү кылыптар кезек аргалар бар:

  • Бо шагның чоокку инфракызыл херелдениишкинни көрүп каар видеокамералары.
  • Чоокку инфракызыл херелдениишкинни күштелдириптер электроннуг оптикалыг хуулдурукчу  — вакуумнуг фотоэлектроннуг херекчел.
  • Болометр — чылыг сенсору.
 
Инфракызыл диапазонда алдынган чурук

Инфракызыл чылыдыкчы эдер

Инфракыыл херелдениишкинни муңгаш черлер болгаш кудумчу делгемнерин чылдырынга ажыглап турар[4].

Инфракызыл астрономия эдер

Инфракызыл херелдениишкинге көстүп турар космиктиг объектилерни шинчилээр астрономия болгаш астрофизиканың адыры. Инфракызыл херелдениишкин деп 0,74 до 2000 мкм узун чалгыглыг электромагниттиг херелдениишкинни ынча деп турар.

Кадыкка айыылы эдер

Дыка күштүг инфракызыл херелдениишкин карактың шаралыг картын кургадып болур. Ындыг таварылгаларда карак камгалаар тускай карак шили кедер блза эки[5].

1.35 мкм, 2.2 мкм узуннуң чалгыгларлыг инфракызыл херелдениишкин ДНК-ның молекулаларын үреп болур күштүг[6].

Черниң кыры база булуттар Хүннүң херелдениишкининиң көскү болгаш көзүлбес кезээн атмосфераже дедир херелдендирип турар[7][8].

Демдеглелдер эдер

  1. Большая российская энциклопедия : [в 35 т.].
  2. Henderson, Roy Wavelength considerations. Instituts für Umform- und Hochleistungs. Хынаан 18 Он айның 2007. Архивтээн 2007 Он айның 28.
  3. Near, Mid and Far-Infrared. NASA IPAC. Хынаан 4 Дөрт айның 2007. Архивтээн 2013 Беш айның 28.
  4. Инфракрасная система отопления  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  5. Monona Rossol. The artist's complete health and safety guide. — 2001. — ISBN 978-1-58115-204-3.
  6. Иванов Игорь. Губительным для ДНК является весь ближний ИК-диапазон излучения  (чедимчок шөлүг — төөгү). elementy.ru (2014-05-02). Хынаан 3 Беш айның 2014.
  7. Global Sources of Greenhouse Gases. Energy Information Administration. Хынаан 13 Сес айның 2007. Архивтээн 2013 Беш айның 28.
  8. Clouds & Radiation. Хынаан 12 Сес айның 2007. Архивтээн 2008 Тос айның 16.

Шөлүглер эдер