Гребнев Леонид Васильевич
Леонид Васильевич Гребнев (1921 чылдың август 28) - Тываның шинчилекчизи, этнограф-төөгүчү, төөгү эртемнериниң кандидады, Тыва АССР-ниң культура талазы-биле алдарлыг ажылдакчызы, фронтучу.
|
Гребнев Леонид Васильевич | |
|---|---|
| Төрүттүнген хүнү: | 28 август 1921 (102 хар) |
| Төрүттүнген чери: | Ленинград |
| Эртем сферазы: | Тываның төөгүзү, тыва дыл, тыва аас чогаал |
| Ажыл чери: | Тываның дыл, чогаал, төөгү шинчилээр эртем институду |
| Альма-матер: | ЛКУ |
Намдары эдер
Леонид Васильевич Гребнев 1921 чылдың август 28-те Ленинград хоорайга төрүттүнген. 1938 чылда школа дооскаш, Ленинградтың күрүне университединиң философия факультединиң этнографтыг салбырының "түрк цикл" эртеминче кирип алган. Университетке ооң башкылары төөгү эртемнериниң доктору, профессор И.Н. Винников, "Ойрат дылдың грамматиказының" автору Н.П. Дыренкова турган, ынчалза-даа улаштыр өөредилгезин уламчылаарынга дайын шаптыктаан.
Дайын эдер
Улуг Ада-Чурттуң Дайыны эгелээн соонда Л.В. Гребнев база өске сургуулдар ышкаш, 3 дугаар курс дээш экзаменнерин эрте дужаап каапкаш, 1941 чылдың июнь айда улустуң ополчен шериинче киирер кылдыр билдириишкин бижээн, а 1941 чылдың июль 15-те ону Кызыл шеригче кыйгырткан. В. Гребнев авазы-биле байырлажып четтикпейн, Казань хоорайның адаанче дайын эртемин өөренип чорупкан. 1941 чылдың декабрьда өөредилгезин дооскаш, Москва адаанга сержант-командир эргелиг дайылдажып чедип келген.
Декабрь эгезинде Кызыл шеригниң командылалы Москваның бүгү талазы-биле камгалаарынче угланган контрхалдаашкынны кылган. Л.В. Гребнев бир дугаар аңаа К. Кокосовскийниң удуртулгазы-биле дайылдажып эгелээн. Л.В. Гребнев бүгү дайынны эрткен, каш удаа балыглаткан, ынчалза-даа катап база дайылдажып чоруп-ла турган.
1944 чылдың сентябрь 1-де Л.В. Гребнев Ада-Чурттуң Улуг Дайынының инвалиди кылдыр эмнелгеден үндүр бижиттирген, 1944 чылдың сентябрь 9-та төрээн Ленинградынга келирге чоок кижилеринден кым-даа чок болган - шуптузун дайын алгаш барган.
Ленинградтың күрүне университединиң сургуулу эдер
Балыг холдуг кара чааскаан дайын соонда каш чылдарда аңаа дыка берге турган, ынчалза-даа университетке өөредилгезин уламчылаар ужурлуг турган, ынчангаш катап тургустунуп алган.1946 чылда Л.В. Гребнев университетти чедиишкинниг дооскаш, этнограф-тюрколог эртемин чедип алгаш, кафедраның эргелекчизи, профессора И.Н. Винниковтуң саналы-биле аспирантураже кирип алыр. Аспирантурага өөренип турар чылдарында Л.В. Гребнев Саян-Алтай кезектерниң чоннарының төөгүзүн, дылдарын, аас чогаалын хандыр өөренип, тыва сургуулдар-биле чоок эдержип, олардан тыва дылды өөренип ап турган. Аспирантурага өөренип тургаш, С.Е. Малов, Н.В. Кюнер, В.Я. Пропп, А.Н. Бернштам, В.М. Жирмунский, В.М. Наделяев башкыларының лекцияларын сөстен сөсче бижип ап чораан. Тыва дыл талазы-биле ону ССРЭ-ниң Эртемнер академиязының кежигүн-корреспондентизи С.Е. Малов баштап турар.
Эртем ажыл-ижи эдер
1947 чылда ол Тываже эртем экспедициязы-биле чоруптар. Тывага келгеш, Тываның дыл, чогаал, төөгү шинчилээр эртем институдунуң бирги директору Л.Б. Чадамба, Улусчу өөредилгениң область килдизиниң эргелекчизи Н.А. Сердобов, эртемден-тюрколог А.А. Пальмбах-биле таныжып алыр. Олар-биле ужурашканы соонда барып, ооң Тывага ССРЭ-ниң Дээди өөредилге яамызындан чалаттырып келген эртемден кылдыр ажылдап чедип кээринге кол салдарлыг болган. 1950 чылда Л.В. Гребнев Тываның дыл, чогаал, төөгү шинчилээр эртем институдунче Төөгү болгаш этнография секторунуң улуг эртем ажылдакчызы кылдыр кирген, а 1952 чылда секторнуң эргелекчизи апаар.
1955 чылдың төнчүзүнде диссертациязын төндүр бижип алган, а 1956 чылдың чайынында Москвага ССРЭ-ниң Эртемнер Академиязының Этнография институдунга «Тувинский героический эпос (опыт историко-этнографического анализа)» деп темага кандидат эртем ажылын камгалап алган. Л.В. Гребневтуң ажылын Москваның, Ленинградтың аас чогаал шинчилекчилери база этнографтары бедик үнелээн.
Ооң эртем талазы-биле сонуургалдары дыка калбак. Ооң ажылдарының аразында тыва школаларга өөредилге ному, ийи дылдыг словарьларның кезектери, төөгүнүң аңгы-аңгы үе-чадаларынга хамаарышкан номнар база эртем чүүлдери. Л.В. Гребневтиң чорудуп турган шинчилелдери Тывага айтыг болгаш анкеталар таварыштыр чыгган үнелиг медээлер болуп турар. Тываның терминнер комиссиязын база баштап чораан. Тыва дылды арыг билир чораанындан, үргүлчү хелемечи кылдыр бо-ла чугаа-соотка киришкен турар. Л.В. Гребнев 2 томнуг "Тываның төөгүзүн" (1964) база "СЭКП-тиң тыва организациязының төөгүзүнүң очерктери" (1975) деп ажылды тургузарынга улуг үлүг хуузун киирген. Оларның үнгени Тываның эртемниг амыдыралынга чугула болуушкун болган. 30 ажыг эртем чүүлдерин бижээш, Тываның төөгү эртемнеринге улуг үлүг хуузун киирген. Тываның этнографиязының сайзыралынга база кегээрелинге Л.В. Гребневтуң үлүү улуг.
Шаңнал-макталдары эдер
Хөй чылдарда чорудуп келген эртем болгаш хөй-ниитичи ажылы дээш Тыва АССР-ниң Дээди Свединиң Президиумунуң Хүндүлүг бижиин (1964), "Тыва АССР-ниң культура талазы-биле алдарлыг ажылдакчызы" деп хүндүлүг атка четтирген. 1970 чылда ол «Шылгараңгай күш-ажылы дээш» деп медаль-биле шаңнаткан.
Ада-чуртунуң мурнунга Ада-чурттуң Улуг дайынынга киирген үлүг-хуузу дээш Л.В. Гребнев III чаданың Алдар ордени-биле база I-ги чаданың Ада-чурт дайынының ордени-биле болгаш медальдар-биле шаңнаткан.
Амгы үеде ол Украинаның Луганск хоорайда 1975 чылда көжүп чорупкан олчаан өг-бүлези-биле чурттап чоруур.
Дөс эдер
2. Леонид Васильевич Гребнев: «Только в неутихающей памяти Тува»