Пюрбю, Сергей Бакизович

Сергей Бакизович Бүрбү (сентябрь 7, 1913 чыл - декабрь 27, 1975 чыл) — шүлүкчү, прозачы, драматург, очулдурукчу, Тываның улустуң чогаалчызы. Тыва АССР-ниң литература болгаш уран чүүлүнүң алдарлыг ажылдакчызы. Тыва АССР-ниң күрүне шаңналының лауреады. ТАР-ның Чогаалчылар эвилелиниң бирги даргазы. Тыва чогаалдың үндезилекчилериниң бирээзи, база тыва чогаал шинчилээр эртемниң үндезилекчизи.

Сергей Бакизович Пюрбю
Төрүттүнген хүнү	7 (20) сентябрьның 1913
Төрүттүнген чери	Бээзи кожууну, Урянхай
Мөчээн хүнү	1975 декабрьның 27(1975-12-27) (62 хар)
Ажыл-херээ	чогаалчы
Чогаадыкчы дылы	Тыва дыл

Намдары

Сергей Бүрбү 1913 чылдың сентябрь 7-де Таңды-Тываның Бээзи кожууннуң (ам болза Улуг-Хем кожууну) Эъжим сумузунуң Одуруг-Аксынга төрүттүнген. Бичиизинде хүрээге хуурактап тургаш таңгыт бижик-биле танышкаш, улаштыр моол бижикти өөренген. Кызыл хоорайга эге школаны дооскаш, 1928 чылда Ленинградта Соңгу чүк улустарының институдунуң ажылчын факультединге өөренген. 1932 чылда Герцен аттыг башкы институдунуң чанында Советтиг Чөөн чүктүң биче буурай улустарының курстарының башкы салбырын база дооскан.

Бичиизинде хөлечиктеп чоруп турган. Ол ТАР-ның культура яамызынга, ном үндүрер черге, Тываның революстуг партиязының Төп Комитединиң аппарадынга, ТАР-ның Чазааның чанында уран-чүүл талазы-биле комитеттиң даргазынга, 1942 чылда тургустунган ТАР-ның Чогаалчылар эвилелиниң бирги даргазынга ажылдаан. 1948 чылда сталинчи репрессияга таварышкаш, актыг черге 1954 чылга чедир хоругдаттырган. Дараазында чылдарда Шагаан-Арыг школазынга директорлап, өөредилге номнарының очулдурукчузу, Улусчу чогаадылга бажыңының директору болуп, Тываның хөгжүм-шии театрының чогаал килдизин эргелекчилеп ажылдаан.

Чогаал ажылы

Сергей Бакизович чогаалчы базымын 1930 чылдар үезинде эгелээн. Тыва шүлүк чогаалының орук изекчизи, бир дугаар тыва шүлүглел «Чечек» (1939) болгаш балладаны «Кызыл коъшту» (1942) чогааткан. Ол тыва чечен чогаал шинчилээр эртемниң үндезилекчизи, "Аныяк чогаалчыларга дуза" деп номну 1939 чылда үндүрген. Шүлүк чогаалы-биле кады «Күдерек дугайында чечен чугаалар», «Эргеппей дугайында тоожу» дээн проза чогаалдары, «Ынакшылды камнаар херек», «Кызыл үер», «Ачылыг салчаашкын» деп шиилери тыва уран чогаалдың эң бедик деңнелинге санадып турар. Ол «Кызыл коъш» (1942), «Эртенгиниң ыры» (1944), «Чуртталганың аялгазы» (1958), «Шынаппайның чугаазы» (1960), «Делгемнерже орук» (1961), «Чаа үе шапкынчызы» (1962), «Шылгалда» (1966), «Мерген бичиилер болгаш мелегей күчүтеннер» (1968), «Чарылбазым чалыы назын» (1970), «Чогаалдар чыындызы» (1973), «Сөөлгү шүлүктер» (1976), «Өшпес одум» (1982), «Аян тудуп чедип келдим» (1993) деп номнарның автору. В.Шекспирниң «Ромео биле Джульета», А.Пушкинниң «Евгений Онегин», Л.Толстойнуң «Хаджи Мурат», М.Горькийниң «Артомоновтарның херээ» дээш өске-даа чогаалдарны тыва дылче очулдурган.

Дөс

• «Тываның чогаалчылары / Писатели Тувы» 2000 чылда үнген ном
• С.Б.Пюрбю — lrd63.narod2.ru