Бурангулов, Мухаметша Абдрахманович

Мухаметша́ Абдрахма́нович Бурангу́лов (башк. Мөхәмәтша Әбдрәхмән улы Буранғолов; 1888  декабрьның  15, көдээ суур Верхне-Ильясово Бузулукский уезд Самарская губерния, бо үеде Красногвардейский район Оренбургская область1966 марттың 9, Уфа х.) — башкир шүлүкчү база драматург, фольклорист, башкир чогаал классиги. Фольклор чыыкчызы база башкир улусчу чогаадылганы эки билир кижи, Улусчу сэсэн Башкир АССР (1944), ССРЭ-ниң чогаалчылар Эвилелиниң кежигүнү (1940).

Мухаметша Абдрахманович Бурангулов

башк. Мөхәмәтша Әбдрәхмән улы Буранғолов

Төрүттүнген хүнү 1888 декабрьның 15(1888-12-15)
Мөчээн хүнү 1966 марттың 9(1966-03-09) (77 хар)

Намдары эдер

Бурангулов Мухаметша Абдрахманович 15 декабрь 1888 чылда көдээ суур Верхне-Ильясово Юмран-Табынской волость Бузулукский уезд Самарская губернияга төрүттүнген.

1901 чылда Старо-Юлдашевский земский школаны дооскан, а 1907 чылда көдээ суур Каргалының медресе.

1912—1916 чылдарда Каипкуловской көдээ школага башкы Оренбургская губерния.

1916—1917 чылдарда Бузулукский уездный килдистиң улус өөредилгезиниң көдээ школаларның инспектору.

1917—1920 чылдарда улус өөредилгезиниң килдис эргелекчизи база Башкир АССР-ниң Ток-Суранский кантонда кантонный күүседикчи комитединиң даргазы .

1921—1924 чылдарда төрээн көдээ суурунга көдээ школага башкылап ажылдап турган.

1924—1937 чылдарда Башкир АССР-ниң школаларында база техникумнарында башкир дыл база чогаал башкылап турар.

К. А. Тимирязева аттыг Башкир күрүне педагогика институду өөренип турган.

«за весь период своего творчества Бурангулов М. не создал ни одного выдержанного в идейном отношении произведения, что все его произведения на исторические темы были пропитаны духом приукрашивания прошлого, духом защиты патриархально-феодального строя, духом национализма… и тем самым он своим творчеством оказался не на платформе Советской власти…»

Протокол заседания правления Союза писателей Башкирской АССР от 26 октября 1946 года

Август 1937 чылда бир катап «башкир буржуаз национализм» буруудадыышкынга тудуп хоругдаан база кара-бажыңга 7 айлар эрттирген.

Сентябрь 1938 чылда Төөгү, дыл база чогаал Интитудунга ажылдап турар. Мында кыска хуусаа дургузунда Бурангулов смог системажыткан база институттуң Эртем фондузу хөй фольклор чогаалдарын чыгган, оон иштинде эпостар «Урал-батыр», «Акбузат», «Идукай и Мурадым», «Карасакал», «Юлай и Салават» база өскелер, оларның чамдыызы парлап үндүрген[1].

ЦК ВКП(б) «О состоянии агитационно-пропагандистской работы в Башкирской партийной организации и путях её улучшения» 27 январь 1945 чылдың доктаал хүлээп алган соонда Мухаметша Бурангулов база катап истеп сүрүүшкүнген таварышкан: аңаа база Баязиту Бикбаю башкир чоннуң төөгүзү хажыдары буруу онааштырган, чамдык чогаалдарда дижик[2].

1950 чылда Бурангулов шупту аттарын казаан база осужден 10 чылга по обвинению антисоветтиг националистиг бөлүкке хамаарылгалыы база совет ёзуга удур агитация. 1956 чылда хосталгаже үндүрген, ооң «херээнге» айыткан турган: «протоколы допроса были сочинены 3 отделом УГБ НКВД БАССР»[3].

ССРЭ-ниң Дээди суду доктаалы ёзугаар, 1959 чылда долузу-биле агарткан. Башобкома СЭКП секретары выступил чогаалчылар Эвилелинге катап тургузар кежигүн болурунга удур база ему в этом было отказано. 1961 чылда Башкир АССР-ниң Дээди Суду Коллегиязы М. А. Бурангуловтуң ажылдар келдередилге чок дээн.

Чогаадылга эдер

1919 чылда Бурангуловтуң «Ашкадар» («Ашҡаҙар») шии тургузары Башкир драма театрынга ажыдыышкыны бооп эрткен.

Шиилер «Шаура» («Шәүрә», 1925—1948), «Башкирская свадьба» («Башҡорт туйы», 1930—1939), «Идукай и Мурадым» («Иҙеүкәй менән Мораҙым», 1940—1943) шаанда хөй башкир театрларның репертуар үндезинин тургузуп турган.

Башкир дыл база чогаал эртем-шинчилел институт ажыл үезинде, фольклорга эртем ажылын чорудуп турган. Ол ажылдарны чогааткан: «Башкирские легенды», «Эпос о батырах», улусчу-маадырлыг шүлүглелдер (кубаирлер) «Отечественная война», «Юлай и Салават», «Карасакал». Эпостарны, тоолдарны, ырыларны, кубаирлерни бижип база белеткеп турган. Оларның иштинде эпостар «Урал-батыр», «Акбузат», тоол «Алпамыша» база өскелер.

Орайтадыр фольклор материалга «Ялан Еркей» пьесаны бижээн (транскрипция вариантызы — «Ялан Еркай»), дээш репрессияларга таварышкан.

Тураскаал эдер

  • Башкортостанның Чазаа 24 февраль 2004 чылдың доктаалы-биле, р.п. Раевский Альшеевский район Башкортостан Республика Башкир лицейге Мухаметша Бурангулов атты тывыскан турган[4]. Өөредилге чериниң чанында ооң бюстузун тургускан.
  • Уфа хоорайда Мингажева кудумчузу, сэсэнниң чурттап турган бажыңынга, тураскаал бижиктиг самбыра тургускан.
  • 25 май 2012 чылда Сибай хоорайга Мухаметша Бурангуловтуң хөрек дүрзүзүн тургускан турган[5].
  • Май 2012 чылда Башкортостан Республиканың чогаалчылар Эвилели М. Бурангулов аттыг Шаңналды үндезилээн:[6]
  • Мухаметша Бурангуловтуң ады-биле Башкортостан Республиканың Мелеуз хоорайның № 1 дугаар башкир билиотеказы база кудумчуну адаан[7]

Демдеглелдер эдер

  1. Котов В. Г. Башкирский эпос «Урал-батыр». Историко-мифологические основы. — Уфа: Гилем, 2006. — ISBN 5-7501-0695-0.
  2. Р. З. Шакуров. Бурангулов Мухаметша Абдрахманович.// Башкортостан: краткая энциклопедия. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996. — ISBN 5-88185-001-7.
  3. Котов В. Г. Башкирский эпос «Урал-батыр». Историко-мифологические основы. — Уфа: Гилем, 2006. — ISBN 5-7501-0695-0.
  4. Постановление Правительства РБ Archived 2014-08-12 at the Wayback Machine Архивтен хоолга, 12 Сес айның 2014 – Wayback Machine
  5. Сайт СИБашГУ Archived 2016-03-06 at the Wayback Machine
  6. Информация ИА Башинформ:
  7. Отдел культуры Администрации МР Мелеузовский район  (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 2016 Дөрт айның 28. Архивтээн 2016 Алды айның 1.

Шөлүглер эдер