Будда Шакьямуни

Будда Шакьямуни, Будда – эрте-бурунгу Индияга бистиң эрага чедир 6-5 век үезинде чурттап чораан. Шакья төрел бөлүүнге төрүттүнген, хаан кижиниң дың кара чаңгыс оглу, оң адын Сиддхартха Готама (азы Гаутама) дээр.

Адазын Шудходдана дээр, Шакьялар күрүнезиниң хааны. Авазы Майя кадын, оглун божупкаш үр-даа болбаанда шыдашпайн барган. Чаш Сиддхартханы Маяаның, Праджапати дээр кыс дуңмазы азырап алган.

Бодунуң ачазының каас-коя ордуларынга чээрби тос чыл иштинде чурттап келген. Ынчалза-даа бир катап аңаа төрүттүнериниң, кырыырының, аарыырының болгаш өлүрүнүң кызыгаар чок хилинчектиг човулаңының утка-шынары ажыттынып, билдинип келген. Сагыш-сеткилиниң ханызынга ол човулаң оранындан хая көрнү берген болгаш, оон хосталып алыр дээш, Ойталаашкынны бодарадыпкан. Ооң сеткил-хөңнүнге бүгү амылыг амытаннарга хамаарыштыр кызыгаар чок кээргээчел сеткил болгаш оларны човулаңдан хосталы бээр байдалга чедирип кээр чүткүл тыптып келген. Ол каас-коя ордудан үнүп чорупкаш, алды чыл иштинде куйларга олуруп алгаш бүдээлдээр маадырлыг даяанчы (аскет) бооп, чединместиң эрээ-хилинчээн көрүп чораан. Ямбылыг бай болгаш чединмес ядыы чуртталгаларның кайызын-даа чурттап эрткеш, ол ийи эмин эрттир хайыы, ортузундан хоорук, ынчангаш олар човулаңдан адырлырынга чедирбес деп чүвени Сиддхартха билип каан. Шак ол чөптүг шынны угаап-медереп каанын таварыштыр ол Ачылыг чаагай ортаакы орукка (аргага) чедип кээп, Будда апарган болгаш ол дугайында Өөредиг берген.

Солун чүүл
Шаанда тывалар Шакьямунини "Богда Бурган" азы "Бурган Башкы" деп адаар чораан.

Дөс

Обычаи и традиции буддизма, почитаемые в семье. Религиозно-просветительское издание. Чотпун-оол оглу Чочагар. На тувинском языке. - Кызыл: ОАО "Тываполиграф", 2012