Белок

Белоктуг бүдүмелдер бүгү-ле дириг клеткаларның тургузуунуң бир кол кезээ. Дириг амытаннарның эът-мага-бодунуң кургаг тургузуунуң 45—50% белоктуг бүдүмелдерден тургустуңган. А дириг болурунуң бүгү ажыл-чорудулгалары — чемниң солчуушкуннарындан эгелээш, шыңган эъттиң чыырлып, щимчээринге чедир — чүгле белоктарның онза шынарларындан болуп турар. Ынчангаш Ф. Энгельс «амыдырал дээрге, белоктуг чүүлдерниң чурттаарының аргазы» деп тайылбырлаан. Чогум белок деп чүл, ооң тургузуу чүүден бүткенил? Белоктуң тургузуунда — углерод, кислород, водород,азот, сера, фосфор дээш өске-даа бүдүмелдер бар шараланчак хоют, суук чүүл болуп турар. Белоктар бөдүүн болгаш нарын деп ийи бөлүкке чарлып турар. Бөдүүн белоктар аминниг кислоталардан тургустунган болур. А аминокислоталар дээрге, организмге белоктуг чүүлдерниң солчуушкуннарындан тыптыр. Белоктардан амгы үеде 22 аминокислоталарны өөренип көрген болгаш ылгап үндүрүп ап турар. Чамдык аминокислоталарны өске чүүлдерден база үндүрүп ап турар. Ындыг аминокислоталар колдуунда үнүштерниң үрезиннеринде, дазылдарында хөй, ындыг аминокислоталарга: лейцин,тирозин, аргинин, гистамин дээш өске-даа аминокислоталар хамааржыр. Чамдык аминокислоталарны организм боду тургузуп,бүдүрүп ажыглап турар, ынчалзажок аминокислоталарның дыка хөйүн организм боду бүдүрүп, тургузуп ап шыдавас, ындыг аминокислоталарны солуттунмас белоктар деп даар.

Аңгы-аңгы белоктарның хемчээли. Солагайдан оң талаже: антитело (IgG), гемоглобин, инсулин (гормон), аденилаткиназа (фермент) база глютаминсинтетаза (фермент)

Белоктар, эң ылаңгыяда солуттунмас аминокислоталарлыг белоктар, дириг амытаннарның боттарының белоктары болур,а оларга тараа аймааның, чамдык үнүштерниң үрезиннериниң белоктары хамааржыр. Сөөлгү үеде дыка хөй аминокислоталарны чамдык аарыгларны эмнээринге ажыглап турар.

Белок эвес чүүлдер-биле белоктарның тутчуп, тургустунганын нарын белоктар деп адаар. Чижээ: үс аймаа холуксаалыг белоктарны — липоидтер, углеводтар холуксаалыг белоктарны — глюкопротеидтер, кижиниң эът-мага-бодунуң ажыл-чорудулгазын, шимчээшкинин, угун дөзээр байдалдарын тур-гузар нуклеинниг кислота холуксаалыг белоктарны — нуклеопротеидтер деп адаар. Бо нарын белоктар организмниң ажыл-чорудулгазынга эң-не чугула белоктар болур.

Дөзү

1. Доржу Көк-оолович Куулар, Тана Монгушевна Куулар - "ЛЕКАРСТВЕННЫЕ РАСТЕНИЯ В ТУВЕ"