Аңгылал чугаа:Сарыг шажын

Ада-иениң ачы-буянын канчаар харыылаар дугайында Бурган башкының чырыткылыг сургаалы

Аравыста ада-иезиниң ачы-буянын уттуп,араг-дарыже хандыыр,оор,дээрбечи херек үүлгедиринден эрткеш,ада-ие,кадай-хөгээдиин (уруг-дарыын) өлүрер чидирер деп кыжаныр,эт-септи хунаап ап, эттээр-согар чоруктар чер болганда көвүдеп турар-дыр. Ачылыг ада-ие оглу,кызын арагачы,таакпыжы,ооржу,дээрбечи,өске улус мөлчүүр,хээли алыр, албан-дужаалзырак,хоптак-чазый,мегечи,каржы-хажагай кылдыр төрүп кагбаан-на болгай.Амгы үеде дорайтап,түреп чоруур кижилерни авырап өршэээр кол күш - ада-иениң ачы-буянын хүн бүрү харыылап, кулаш дурттуг сынын чоннуң ёзу-биле амыр,дески ап чоруурунда.Ада-иениң ачы-буянын канчаар харыылаар дугайында Бурган башкының чырыткылыг арыг сургаалы кижи бүгүдениң угаан-сагыжынга,эът-ханынга сиңер болзун.

Бурган башкы 250 кижилиг,3 түме (бир түме - он муң),8 муң бурганнар-биле кады бодунуң олурар ордузунга чаларап үнгеш, Да Би Чиу дээр дөңге моорлап четкен турган. Бурган башкы бир хүн дуңмаларын эдертип алгаш, мурнуу чүкче аян-чорук чорааш,орук кыдыында бир оваа-довурак чанында чыткан кижиниң куу сөөктерин чанынга баргаш,шимчевейн туруп, бурунгуларын эргим хүндүлеп,бажын черге дээскеш, дөрт-даяктап мөгейип чыдыпкаш,ол куу сөөктерге чалбарып,ёзулал кылып тейлээ. Ооң ужурун дуңмалары айтырарга,Бурган башкы ада-иениң ачы-буянын канчаар харыылаар дугайында сургаалын айыткан: " Аа берге-ле, кижиниң куу сөөктери болза,эрте бурунгуларывыстың сөөктери болгай. Ада-ие,бурунгу өгбелеринге тейлевес кижи таанда чок боор"

Ада-иениң ачы-буянын, эдилеп эрттирген бергелерни билиндиреринче соругдаан Бурган башкының чырыткылыг сургаалы:

• Ада-иениң ачы-буянын хайырлалы дээрге далай дег терең
• Кижи болуп төрүттүнгеш,ада-иениң ачы-буянын уттуп черле болбас
• Ажы-төл төрүп,оларны өстүрери ээлчег-биле эргип келир ёзу-чурум дээри шын
• Эрте-бурунгунуң салгалы амгы шагда-даа уламчылаар хевээр арткан
• Кижи кылдыр өстүрер төлээде,оглу-кызын хүндүткеп көөр чорук чугула чүүл болур
• Хүндүлеп билбес кижи дээриниң кеземчезинден кажан-даа чайлап шыдавас
• Өг-бүлениң эртем-билии улуг болза,ажы-төлү хүндүлээчел болур
• Араатан аң-куш болза,ажы-төлүн азырап эмзирип,чемгерер ачы-буянын билир
• Ада биле оглу алызындан эът-сөөгү тудуш төрел болур
• Керни кунчуун хүндүлевес болза,кымны хүндүлээр боор?
• Ажы-төлдү азырап өстүрери албадал эвес,хуу салымның илергей болур
• Кижи дээрже Улу болурун күзээри - болдунмас чүүл.

Бо он ийи одуруглар шупту ханы уткалыг сургаалдар-дыр. Ада-иениң ачы-буянын харыылаары дег кадыг-берге чүве чер-делегейде кайда-даа чок.