Аян (ансамбль)

"Аян" – 1979 чылдың октябрьда тыптып келген тыва ыры-хөгжүм ансамбли.

Тургустунганы

Ансамбльдың баштайгы уран-чүүл удуртукчузу, ёзулуг сорук киирикчизи Владимир Алексеевич Табуев. Бүдүн республикага чарлаан конкурстуң түңнелинде Владимир Алексеевич эң-не салым-чаяанныг оолдар, кыстар: Демир-оол Кежиктиг, Надежда Шойгу, Кайгал-оол Ховалыг, Галина Сүрүң, Саян биле Александр Бапа алышкылар, Олег Сарыглар, Михаил, Ирина Айыжы, Андрей Богданов оларны база өскелерни-даа шилип алган.

Ол-ла чылын аныяк артистерни өөренир кылдыр "Ленконцерттиң" Ленинградта чогаадыкчы мастерскаязынче чорудупкан, оларның баштайгы улуг программазын белеткээри ол. "Аянның" баштайгы программазы тодаргай национал онзагай бүдүжү-биле, тыва хөгжүм, хореография аян-хөөнү-биле ылгалып турган. Тыва хөөмей бир дугаарында классиктиг болгаш амгы үениң хөгжүмү-биле аяннажып, улусчу хөгжүм херексмелдери игил, лимби, хомус олар гитара болгаш кагар хөгжүм херекселдериниң үнүнге чаа аялгаларны немеп киирген. Ансамбль доозарының шылгалдазын - түңнел концертин эки ойнап күүсеткеш, даатазында Сочиже ужупканнар. Оларны оон-даа шыңгыы шылгалда - совет ырның "Сочи-80" Бүгү-эвилел конкурузунга киржилге манап турган.

Сочи-80 киржип чорааны

Бүгү Совет Эвилелинден келген шупту киржикчилер концерт залының кончуг улуг сценазынга ойнаар ужурлуг.

Жюриде олурган ССРЭ-ниң улустуң артизи Валентина Толкунованы көрүп кааш, чуртташтарывыс сүрээдей бергеннер.

Олар дуржулга чогундан киржикчилерге берген белеткел үезин чөп ажыглап шыдавааннар. Сценада хөй санныг нарын техниктиг дериг-херекселди, микрофоннар, шнурларны кайгап көрүп турда, программаны шенээринге херек үнелиг үе эрте берип, сценаны хостаңар деп барган. Ооң кадында Владимир Алексеевич конкурска ойнаарда бирги дугаарны ушта дыртып алган. Ынчалзажок артистерниң бүдүүлүк сүзүүнге удурланыштыр оларның аас-кежик чок деп бодаан дугаары чедиишкинни эккелгени сөөлүнде илерээр. Шак ынчаар тыва ансамбльга Бүгү-эвилел мөөрейин ажыдар алдар-хүндү онаашкан.

Көжегени ажыдыптарга, К. Ховалыгның игили ойнап эгелээн, оон М. Айыжының флейтага күүсеткени хуулгаазын, чымчак хоюг аялга куттулуп, оортан ногаанзымаар даг дамырааның шулураары, куштарның ыры дыңналган. Н. Шойгу биле Г. Сүрүң Б. Нуховтуң "Хек-даванын" ийи үнге ырлай берген. Оларның күүселдезиниң соонда залга шып-шиыпшың апарган. Кым-даа адыш часкаваан, челбииштерниң хылыраары дыңналган. Зал хенертен адыш часкаашкыннарындан часты берген. "Аян" дораан сагыш-сеткили көдүрлүп, конкурс программазын ёзугаар албан ырлаар "Аъдым, кушталдыр-ла!" деп ийи дугаагы ырын чаңгыс тын-биле күүседипкен.

Залда конкурстуң оргкомитединиң чалаан аалчыларының аразында Тываның баштайгы композиторларының бирээзи, республиканың улустуң артизи Алексей Чыргал-оол олурган.Тыва хөгжүмнүң мэтри бодунуң чуртташтары дээш чоргааралдың карак чажын чажырбаан.

Ол дээрге чедиишкин, бүгү эвилелчи үнелээшкин, бичии республикадан бирги професиионал эстрада ансамблиниң чайынналчак тиилелгези болган. Кулиса артында оларны журналистер, композитоорлар, хөгжүмчүлер манап, кады ажыл-дажыглганы саналдап турган. Шупту-ла оларның кайыын келгенин, Тываның кайдаазын, хөөмей деп чүл ол дээрзин билип алыксаан.

"Аян" "Сочи-80-ниң" лауреады апарган.

Артистер төрээн черинге чедип кээрге, оларны ёзулуг сылдыстар дег уткаан. Олар шупту районнардан келген болгаш, кайызы-даа Кызылда чурттаар чери чок боорга, "Мөңгүлек" гостиницазынга чурттадып каан. Эге баштай олар ынчалдыр чурттап турганнар.

Олар отчеттуг концертти бергеш-ле, Тывазын эргий гастрольдап чорупкан. Каяа-даа оларны чылыы-биле уткуп, магадап база чоргаараар болган. А олар база кызып, хүнде беш-алды концертти көргүзүп турган.

Төрээн Тывазының соонда артистер Сибирь, Урал, Ыраккы Чөөн чүктүң көрүкчүлерин чаалап ап эгелээн.

Ансамбльдың киржикчилери дугайында

Ол үеде ансамюльдың киржикчи бүрүзү кая-даа хереглеттинер шылнараңгай, онзагай салым-чаяаанны эдилеп турган. Чижээ, биеэги ыраажы Д. Б. Кежиктиг "Саянның" солизи чораан, ол - Россияның алдарлыг, Тываның улустуң артизи, а "Аянның" биэги артизи, ам бүгү делегейге билдингир "Хүн-Хүртү" бөлүктүң солизи К. К. Ховалыгга база Россия Федерациязының алдарлыг артизи деп атты тывыскан. Н. А. Шойгу, Г.А. Сүрүң, О.Д. Сарыглар, С.С.Бапа олар Тываның алдарлыг артистери апарган. Хөгжүмчү, гитаражы, аранжировчы, композитор О. Сарыглап бодунуң үезинде "Аяндан" чоруй баргаш, репсубликада оон эвээш билдингир "Азия төвү" деп чаа бөлүктү тургускаан.

Оон ыңай М.И.Айыжыга республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы атты тывыскан. Ансамбльдың барабанчызы А.И.Богданов Каттышкан Штаттарга чурттаары-биле көже берген.

Хөгжүмчү А.С.Бапа база Америкада Сан-Франциско хоорайда чурттап турар, продюсер апарган.

Амгы үеде

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

Дөзү

1. "20 чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери:Тыва республиканың күрүне ному", Кызыл, 2004