Амыдыралдың эргилдезиниң үндезиннери

Амыдыралдың эргилдезиниң үндезиннери

Амыдыралдың эргилдезиниң үндезиннери кандыг болурул? Човулаңнарның үнген дөстери ийи: хайлыг караңгы үүлгедиглер болгаш бужар-бачыт. Бужар-бачыт медерелдиң даштыкы чылдагааннары кылдыр тодараттынар болгаш олар алды кол медерелдиң (карак, кулак, думчук, дыл, мага-бот болгаш угаан оларның) чаңгызы-даа болбас. Ынчалза-даа медерелдиң бужартыр күштериниң кайы-бирээзи хөдели бээрге, кол (угаанның) медерели ооң салдарынга алзы бээр болгаш ооң бужар-бачыды кайнаар углаар болдур, ынаар углай бээр, ындыг янзы-биле багай үүлгедиглерни "чыып" эгелээр.

Эңме-тикчок янзы-бүрү бужар-бачыттар бар болуп турар, ынчалза-даа оларның эң кол-колдары бо - (бодун тогдунар) күзел, өш-өжээн, холуургак чоргаарал, меге үзелдер болгаш өскелер-даа. Боларның эң колдары болза, бодун тогдунар болгаш өш-өжээн болур. Өш-өжээргел бодунга таарымча чок кандыг бир чүүл таваржы бээрге, эге баштай-ла бодунга болчуксаан бодун тогдунар күзелден тыпты бээр. Ооң соонда бодун тогдунар чоруктан холуургак чоргаарал илереп кээрге кижи бодун өскелерден дээрге мен деп санай бээр. Бис бир-ле чүвени билбейн барганывыста, ол чүве шуут чок-тур деп, меге бодалга алзы бээривис дег - ылап-ла ындыг хевирлиг чүве-дир ийин.

Бодун өрү көрүп тогдунар чорук болгаш өске-даа ындыг дөргүлүг болуушкуннар канчап ындыг кедергей улуг күш -биле тыптып келирил? Олар уйгу-дүште безин чүгле "мен, мен" дээринден ыяк халбактаныптар, мелегей угаанның эгезинде билдиртпейн чораан күжүнден тыптыр. Чүгле "мен" дээрге ол меге үзел болза бар чүүлдерниң алыс ужур-дөзүнүң дугайында билиг чогундан төрүттүнер. Бүгү чүүлдерниң боду чурттаар амыдыралы чок, куруг хоозун дээрзи тодаргай билдинмес чүве болганда олар кымга, чүге-даа хамаарышпас ышкаш сагындырар; моон-на чүгле "мен" дээрге холуургак чоргааралдың ужур-утказы улуг-дур деп бодал тыптып үнер. Ынчангаш болуушкуннар болза чүге-даа хамаарышпас ылап-ла боттуг чүүлдер-дир дээр үзел болза өске бүгү бужар-бачыттың эге дөзү болур мугулай ёраның бужар-бачыды болур апаар-дыр.

Дөзү

1. " К.К.Кудажы, Ю.Ш.Кюнзегеш. Улуг-Хем: Тыва чогаалчыларның сеткүүлү 5-6. Владимир Кара-Сал "14-кү Далай-Лама Тывада". 1993чыл."