Шагдыр-Сүрүң, Оюн Санаа оглу
Шагдыр-Сүрүң Оюн Санааевич (1904, Межегей, Тыва – апрель 1936, Тыва) – тыва күрүне ажылынг база хөй-ниитичи ажылдакчы. Тываның профэвилелдериниң үндезилекчизи, баштайгы удуртукчузу. ТАР-ның Ордениниң кавалери.
Намдары эдер
Амыдыралының эгези эдер
Оюн Санааевич Шагдыр-Сүрүң 1904 чылда төрүттүнген. Оюннар чурттуг оол – Күрсединиң чээни, бодунуң алдарлыг даайының чугаазын аажок сонуургаар чораан. Шагдыр-Сүрүң аныяандан эгелеп, чонга бодун бараан болдурган.
Чалыы үези эдер
Улуг эштериниң сүмезин ёзугаар 1924 чылда Кызылга өөренип келген. Аныяктарның революстуг шимчээшкининге идепкейлиг киржип, эгелээш, аревечилерниң баштайгы үүрүн ТАР-ның найысылалынга ол организастаан. Тываның революстуг аныяктар эвилелиниң (ТАРЭ-ниң) бирги съездизин белеткээр оргбюронуң составынга кирбишаан, ол уйгу-чыдын чокка ажылдап, организастыг хемчеглерни калбак тайылбырны чогузуп, аныяктар аразынга тодаргай суртаалды калбартып турган. ТАРЭ-ниң бирги тургузукчу съездизи 1925 чылдың декабрьда болган. Ооң ажылынга Оюн Шагдыр-Сүрүң эң-не идепкейлиг киришкен. ТАРЭ-ниң Төп Комитединиң составынга соңгуткан.ТАР-ның Чазаа бөлүк тыва аныяктарны, оларның аразында Шагдыр-Сүрүңнү, Москваже өөредип чоруткан. Абаканга чедир сал-биле узун орукту эрткеннер. Ол дугайында КУТВ-ка О.С. Шагдыр-Сүрүң-биле кады өөренип турган С. Тока «Араттың сөзү» деп тоожузунга тодаргай бижээн.
Чедишкен үези эдер
Чөөн чүктүң ажылчы чоннарының коммунистиг университедин олар чедиишкинниг дооскаш, партияга кирип чуртунга ээп келгеш, революстуг ажыл-чорудулганы калбаа-биле чорудуп эгелээннер. 1929 чылда О. Шагдыр-Сүрүңнү ТАРН ТК-ның кежигүнүнге соңгаан. Партияның сески съездизиниң ажылынга ол идепкейлиг киришкен, а намның ол шуулганы Тываның капиталистиг эвес оруктап, социализмче хөгжүүрүнүң чиңгине шугумун тодаргайлаан. Партия ону кандыг ажылче чорудар болдур, ол бүгү чер болганга эң-не бедик харыысалгалыг ажылдап, шын шиитпирлерни хүлээп ап келген. Партия болгаш Чазактың даалга бүрузүн ол чигези-биле күүседип, Хемчикке 1930 чылда чепсектиг тура халыышкынны базарынга идепкейлиг киришкен. ТАР-ның даг үлетпүрүн мергежилдиг удуртуп келген. Ооң ажылдап турган чылдарында Тываның алдын тывыжы көвүдээн, алдынчылар артельдерин сайзыраткан, аняык республиканың ажылчын аңгызының үндезинни тургустунган. Тываның профэвилелдерин баштаарын О. Шагыр-Сүрүңге дааскан соонда, ооң мергежилдиг ажылының түңнелинде профэвилелдерниң Москвага болган бешки делегей конференциязынга Тываның профэвилелдерин рофинтернге хүлээп алган.
Мөчээни эдер
Тываның көскү ажылдакчызы О.С. Шагдыр-Сүрүң 1938 чылда аар аараан сөөлүнде мөчээн. Ооң амыдыралының ажыл-чорудулгазының дугайында республика солуннарынга ынчаарда калбаа-биле бижээн. Чоннуң мурнунга улуг ачы-хавыяаларын үнелеп көргениниң демдээ кылдыр ону кызыл партизаннарның акы-дуңма чевээнге орнукшуткан.
Шаңналы эдер
Оюн Санааевичиниң ак сеткилдиг куш-ажылын ТАР-ның Республика ордени-биле демдеглээн.
Дөс эдер
- 1. Оюн Санааевич ШАГДЫР-СҮРҮҢ // XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери. Күрүне ному.Кызыл. 2004. С. 107
- 2. Профсоюзы Тувы отметили 80-летие и вспомнили своего первого лидера